Een tentoonstelling in Den Bosch gewijd aan nazidesign en het succes daarvan, gaat veel te ver, betoogt Ruben Vis
Het Design Museum in Den Bosch is het eerste museum ter wereld dat aan het succes van nazidesign een tentoonstelling wijdt: Design van het Derde Rijk. Het museum is er bijna klaar voor. Eerst de altijd beladen meidagen achter de rug en dan is het full speed focussen op de opening van de nieuwe tentoonstelling, begin september.

Beeld The LIFE Picture Collection/Getty
Bron: De Volkskrant
‘Zouden de nazi’s ook zo’n succes hebben gehad als hun design niet zo goed was geweest?’, vroeg museumdirecteur Timo de Rijk zich af in de Volkskrant van 23 februari. Zo’n succes? Het rijk dat vanaf 1933 duizend jaar zou moeten bestaan, hield het vol tot mei 1945. Ook het succesvolle design heeft de ondergang niet kunnen voorkomen. In de uitroeiing van de Joden waren de nazi’s wel heel succesvol. Maar of dat nou kwam door het succesvolle design van de gaskamers en crematoria, dat is een macabere gedachte. Heel veel Joden zijn trouwens uitgemoord in hun dorpen, in getto’s, voor vuurpelotons. Wie daarvoor gespaard is gebleven, daaraan is ontsnapt, zal niet direct denken aan de nazisignatuur van het design.
Iedereen heeft zijn eigen band met en kijk op de Tweede Wereldoorlog. De museumdirecteur beschouwt de nazitirannie vanuit het perspectief van design. Het Design Museum verbindt er zelfs het thema aan dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei voor dit jubileumjaar heeft gekozen: ‘De tentoonstelling participeert in de herdenking 75 jaar vrijheid.’ Het Nationaal Comité zegt van niets te weten. Het Design Museum kaapt een term.
Beladen
In de Volkskrant zei De Rijk indertijd: ‘Het onderwerp nazidesign is beladen en potentieel explosief en dat is precies de reden waarom deze tentoonstelling er moet komen.’ Om vervolgens de vergelijking te trekken met de discussie over het Nederlandse slavernijverleden.
Mede aangezet door het publieke debat komt er een expositie over slavernij in het Rijksmuseum. Over de rol van Nederland bij de slavernij bestaan inderdaad verschillende opvattingen. Maar toch niet over het fenomeen slavernij? Net zomin als over nazisme, hoop ik. Of is het de wens van deze museumdirecteur dat zijn tentoonstelling de start betekent van een publiek debat?! Want ja, er heerst 75 jaar vrijheid dus alle ruimte voor debat, ook over nazisme. Zoiets?
Is het niet raar en onsmakelijk om de kwaliteit van nazidesign te exposeren? Wanneer de tentoonstelling doorgaat en de bezoekers het museum verlaten, staan ze recht tegenover het monument ter nagedachtenis van de 293 vermoorde Joodse Bosschenaren; een niet gepland maar evenmin te vermijden sluitstuk van een dagje nazidesign bekijken.
Ruben Vis is secretaris van het Nederlands- Israëlitisch Kerkgenootschap.
Reactie: Tonen is beter dan verbergen, vindt Timo de Rijk
De tentoonstelling Design van het Derde Rijk is slechts bedoeld om de grote rol van de vormgeving van de verleiding en de terreur bij de opkomst van het nazisme te begrijpen. Het racisme van de nazi’s had een sterk esthetische component met als uitgangspunt het ontwerpen van de nieuwe mens. De verhaallijn van onze tentoonstelling bestaat grofweg uit het fascistische streven naar zuiverheid en Lebensraum, de vormgeving van een volkscultuur en het uitmonden in totale oorlog en genocide.
Ruben Vis lijkt de geschiedschrijving van het nazisme te verwarren met een pleidooi voor de kwaadaardigheid zelf. Dat is jammer, al begrijp ik zijn ongemak. We zijn echter van mening dat tonen en analyseren beter is dan verbergen en dat de objectieve geschiedschrijving een onderdeel hoort te zijn van herdenking en herinnering. De expositie is overigens wel degelijk onderdeel van het officiële programma dat de bevrijding van het zuiden van Nederland herdenkt.
Timo de Rijk is directeur van het Design Museum en samensteller van de tentoonstelling.