Actievoerders voor het behoud van Zwarte Piet met een spandoek “ons erfgoed, red zwarte piet” tijdens de intocht van Sinterklaas in Leiden. © ANP
Extreem-rechtse groepen bemoeien zich steeds nadrukkelijker met de Zwarte Piet-discussie die op scholen en in huiskamers woedt. Daarmee staan ze niet langer aan de rand, maar middenin het publieke debat.
Ach, ze hielden op een regenachtige dag wel eens een betoging waar iedereen met volle boodschappentassen omheen liep. Maar die tijd lijkt voorbij. Rechtse groepen als Pegida en Voorpost mengen zich dezer dagen letterlijk onder het grote publiek om uitgedost als Zwarte Piet met dikke rode lippen en grote oorbellen te protesteren tegen de ‘aantasting van een traditie’.
Daarmee doelen ze op de ontwikkeling waarin Piet ook een ander kleurtje kan hebben. Zaterdag stonden aanhangers van Pegida nog tussen het publiek in Amsterdam dat de ‘zwarte Sinterklaas’ verwelkomde. En vorige week drongen als Pieten uitgedoste actievoerders onder leiding van ex-Pegida-man Hugo Kuijper een Utrechtse basisschool binnen. En dan is het nog twee weken tot Sinterklaas.
Verontrustend
De Leidse hoogleraar Henk te Velde promoveerde ooit op de geschiedenis van ‘nationalisme’, en heeft dat onderwerp nooit meer losgelaten, ook nu hij zich vooral richt op ‘politieke cultuur’. Hij noemt de ontwikkeling dat extreem-rechts zich plotseling bezighoudt met mainstream-onderwerpen als Zwarte Piet ‘verontrustend’. “In het verleden was er duidelijk onderscheid te maken tussen wat kon en wat niet. Als iemand over de schreef ging, mocht je hem racist noemen of fascist. Tegenwoordig kun je zulke grote woorden bijna niet meer gebruiken.” De omarming van het Zwarte Piet-thema draagt daartoe volgens hem bij. “Veel mensen vinden dat Zwarte Piet moet blijven, zónder enige sympathie voor extreem-rechts. Maar de extreem-rechtse politíeke motieven zijn daarvan maar moeilijk te onderscheiden. De taboes zijn weg. Mede door de Pieten-discussie worden extreem-rechtse ideeën salonfähig.”
Ook Sarah de Lange die in 2008 promoveerde op een proefschrift over rechts-populistische partijen in West-Europa en tegenwoordig hoogleraar is aan de Universiteit van Amsterdam, ziet dat extreem-rechts de afgelopen jaren van ‘randgroepering’ verandert in een beweging die in het midden van het publieke debat wil staan. “Dat gebeurde al bij de vluchtelingencrisis in 2015 toen Pegida probeerde te infiltreren in plaatselijke actiecomités tegen asielzoekerscentra”, zegt ze. Maar dat speelde slechts in de gemeenten die opvang moesten verzorgen.
“Sint daarentegen wordt overál gevierd, in iedere huiskamer, en kent de bijna intieme sfeer van een kinderfeest. Met het opkomen voor de traditionele Zwarte Piet, vertolken deze rechtse groepen opeens de gevoelens die onder een groot deel van de bevolking leven.” Extreem-rechts kan volgens haar deze maand de ideologische debatten over de islam laten voor wat ze zijn, en met haar mening aanschurken tegen de ‘gewone’ Nederlander. Daarmee is ze direct af van het stempel ‘extreem’ of ‘radicaal’. “Extreem-rechts lijkt zo opeens mainstream geworden”, zegt De Lange.
Samenwerking
Bijkomend voordeel voor extreem-rechts is, analyseerde de antifascistische onderzoekgroep Kafka zaterdag in Trouw, dat de rechts-extremistische splinters met het Zwarte Piet-thema opeens samen kunnen optrekken. Het zorgt voor binding, tussen de doorgaans rivaliserende groepen. Dat ziet De Lange ook. “Het onderwerp is toegankelijk en valt niet binnen bestaande ideologische conflicten binnen extreem-rechts.” Ze hoeven niet te steggelen over hun positie ten opzichte van de islam, Israël, of de oriëntatie richting Rusland of Verenigde Staten, maar kunnen samen optrekken tegen hun gemeenschappelijke vijand: de ‘linkse’ antiracismebeweging. “Maar of die incidentele samenwerking in de Sinterklaastijd op basis van persoonlijke contacten, een structurele vorm zal aannemen, dat is nog maar de vraag.”
Toch kleeft er aan het actievoeren op een ‘makkelijk’ onderwerp als Zwarte Piet volgens De Lange één nadeel voor clubs als Pegida en Voorpost. Ze zullen ook hun actiemethodes moet matigen. Met het ophangen van varkenskoppen en het binnendringen van basisscholen is het gedaan. De Lange: “Voor veel burgers die net als hen positief staan tegenover Zwarte Piet, gaan dergelijke acties véél te ver.”