Het verhandelen van goederen die verband houden met het nazi-verleden gebeurt vaak online en op vlooienmarkten. Een Weens museum laat nu zien hoe mensen zulke problematische voorwerpen kunnen aanpakken.

(English below)

bron: Deutsche Welle

Een medaille van het IJzeren Kruis uit 1939 voor €1.200 ($1.353), een ring van de Waffen-SS van zilver voor €300 ($338), een armband van de Wehrmacht (de strijdkrachten van nazi-Duitsland) met het opschrift “Grossdeutschland”, verwijzend naar het Großer Deutsche Reich, voor €1.100 ($1240). Op de website van een veilinghuis zijn allerlei relikwieën uit de periode 1933-1945 te vinden. Een apart tabblad, “Derde Rijk”, vergemakkelijkt het zoeken naar voorwerpen uit het nazi-tijdperk en leidt de geïnteresseerde koper rechtstreeks naar een divers spectrum van voorwerpen.

“Volgens artikel 86 van het Duitse Wetboek van Strafrecht (StGB) is het verboden propagandamateriaal van ongrondwettelijke organisaties in Duitsland te verspreiden, te produceren, te verhandelen of openbaar te maken op gegevensdragers”, aldus Michael Terhaag, advocaat en specialist op het gebied van IT-recht.

Tot de ongrondwettelijke organisaties in Duitsland behoren zowel linkse als rechtse extremistische en terroristische organisaties die door het Federale Constitutionele Hof verboden zijn.

Bovendien, aldus Terhaag, is ook propagandamateriaal verboden “dat volgens zijn inhoud bedoeld is om de aspiraties van een voormalige nationaal-socialistische organisatie te bestendigen”.

Vage grenzen

Dus, is de verkoop van deze relikwieën strafbaar? Niet fundamenteel. Als de voorwerpen historisch zijn, en als identificerende symbolen van de nationaal-socialisten, zoals hakenkruizen en SS/SA runetekens zijn afgeplakt, dan is de verkoop in Duitsland over het algemeen geoorloofd.

“Als een grootmoeder nog een oud exemplaar van ‘Mein Kampf’ in haar huiskamerkast heeft staan, kan zij niet worden vervolgd. Maar als die grootmoeder 20 kopieën ervan in haar kelder bewaart en ze vervolgens op eBay zet, kan dat mogelijk gedrag zijn dat strafbaar is,” aldus Terhaag.

Dit komt omdat de “verspreiding, productie, invoer en uitvoer alsook de opslag met het oog op de verspreiding of het publiekelijk beschikbaar stellen van propagandamateriaal op gegevensdragers” verboden is – maar het loutere bezit niet.

Anders ligt het in Oostenrijk, waar het niet volstaat nazi-symbolen met plakband af te plakken. Daar moeten de symbolen permanent worden verwijderd.
Weggooien, verkopen of houden?

Maar wat doe je als je op je zolder een NSDAP-insigne vindt? Snel terugstoppen in de doos en er niets mee doen? Weggooien, verkopen of aan een museum schenken?

Dat is de vraag die het in Wenen gevestigde Huis van de Oostenrijkse Geschiedenis letterlijk stelt aan elke bezoeker van zijn huidige tentoonstelling, “Hitler wegdoen: Uit de kelder, in het museum”. Bij aankoop van het toegangskaartje voor het museum krijgt de bezoeker een papiertje waarop een voorwerp uit de nazitijd is beschreven, samen met de heldere vraag: “Zou u dit voorwerp vernietigen, verkopen of houden?”

Hoort nazi-memorabilia thuis in een museum, zoals hier in het Haus der Österreichischen Geschichte in Wenen?

Oostenrijk en Duitsland hebben vergelijkbare wetten betreffende de verkoop van nazi-memorabilia en de verspreiding ervan. Deze voorwerpen mogen in Oostenrijk alleen worden tentoongesteld als de bedoeling om bewustzijn over het nazi-regime te creëren uitdrukkelijk wordt vermeld.

Een bezoek aan de nieuwe tentoonstelling in het Haus der Österreichischen Geschichte in Wenen is dan ook geen luchtig, zorgeloos bezoek, waarbij men gewoon door de zalen kan dwalen en ongestoord de tentoongestelde stukken kan bekijken. Hier worden ze rechtstreeks met het verleden geconfronteerd.

“Wij kunnen niet voor iedereen beslissen, hoe wij als maatschappij met de overblijfselen uit deze tijd [de jaren tussen 1938, de annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland, en 1945 – noot van de redactie] moeten omgaan.

Iedereen moet deze beslissing voor zichzelf nemen. De geschiedenis gaat ons allemaal aan, vooral de hedendaagse geschiedenis”, aldus Monika Sommer, directeur van het museum, die samen met Stefan Benedikt en Laura Langeder de tentoonstelling samenstelde.

Welke beslissing men ook neemt, de vragen blijven: Betekent het bewaren van deze voorwerpen een eerbetoon aan het nazi-regime? Is weggooien een teken van schaamte of onderdrukking? Betekent het vernietigen ervan dat men bewijsmateriaal vernietigt? Of is de tijd rijp om zich te ontdoen van de vele nazi-relikwieën?

Op een nuchtere, nuchtere manier stelt het Huis van de Oostenrijkse Geschiedenis 14 tafels tentoon met nazi-memorabilia. “Wij willen niet dat deze voorwerpen als propagandamateriaal worden opgevat,” aldus Sommer. “We hebben ze gewoon op de tafel gelegd. Er zijn geen andere hulpmiddelen, die een aura van de voorwerpen zouden kunnen oproepen. Als ik een voorwerp op een stuk fluweel leg, krijgt het een andere betekenis dan wanneer ik het alleen maar op tafel leg.”

Op deze kaarten moeten bezoekers antwoorden of zij het afgebeelde nazi-gerelateerde voorwerp zouden vernietigen

Schaamte, woede of onderdrukking?

Dergelijke nazi-memorabilia worden op verschillende manieren bij het Haus der Österreichischen Geschichte afgeleverd. Soms worden de voorwerpen gewoon snel bij de ingang afgegeven – zonder verdere details. Andere worden anoniem verzonden. Eén ding is echter zeker: het museum koopt de voorwerpen niet op, om de markt niet verder te voeden. De relikwieën zijn schenkingen, voornamelijk van particulieren, maar ook van instellingen.

De redenen voor de schenkingen lopen uiteen. “Veel van onze schenkers willen afstand nemen van deze zaken. Het gaat erom dat ze zich willen ontlasten – misschien ook hun eigen familiegeschiedenis van zich afschudden,” aldus Sommer.

Maar het gaat er ook om deze voorwerpen “productief” te maken, met andere woorden, ze beschikbaar te stellen voor het versterken van het democratisch bewustzijn. Bovendien zeggen sommige mensen dat ze de voorwerpen van de markt willen halen.

“We hebben ook te maken met het feit dat sommige mensen denken dat het illegaal is om deze voorwerpen in huis te hebben. Ze zijn bang dat ze strafrechtelijk vervolgd kunnen worden,” aldus Sommer.

Op de tentoonstelling is bijvoorbeeld een poppenwagen te zien die een Wehrmachtsoldaat maakte van materiaal dat hij na de invasie van Frankrijk had gestolen en naar zijn dochters in Duitsland stuurde. Er zijn veel van dergelijke aandenkens in de tentoonstelling, maar vaak gaat het niet om de voorwerpen zelf, maar om de verhalen erachter.

Een Wehrmacht soldaat bouwde deze poppenwagen van gestolen onderdelen na de invasie van Frankrijk, en stuurde het naar zijn dochters

Hitler’s microfoon?

Een ander tentoongesteld object is een microfoon die Hitler vermoedelijk gebruikte tijdens zijn eerste toespraak in Linz na de annexatie van Oostenrijk. De microfoon lag tientallen jaren in een regionale studio van de publieke omroep ORF, aldus Sommer.

“We hebben dit object onderzocht aan de hand van historische foto’s. Het is zeer waarschijnlijk dat deze microfoon daadwerkelijk voor de gelegenheid is gebruikt. Maar dat was voor ons niet doorslaggevend,” zei Sommer.

Wat wel interessant was, voegde ze eraan toe, was dat de toenmalige technisch directeur dit voorwerp had bewaard, en dat het in de loop van de decennia werd doorgegeven. “Op een gegeven moment werd de microfoon uit de inventaris gehaald omdat hij niet meer aan de technische eisen voldeed, maar hij werd niet vernietigd. Toch voelde de schenker zich ongemakkelijk bij het idee om dit object thuis te hebben, en hij bood het ons aan.”

Deze microfoon, naar verluidt gebruikt door Hitler, werd geschonken nadat de eigenaar hem niet meer wilde

Naast voorwerpen die duidelijk uit de periode van de nazi-dictatuur stammen, zijn er ook tentoongestelde voorwerpen die niet onmiddellijk als nazi-memorabilia herkenbaar zijn. Het gaat onder meer om de kleine bloemenpenningen van de nazi-liefdadigheidsorganisatie Winterhilfswerk, die mensen destijds kregen als ze iets doneerden. “Deze badges lijken onschuldig genoeg als je het kleine roos- of gentiaanbloem-symbool ziet,” zei Sommer.

In werkelijkheid, zei ze, diende dit systeem van nazi-welzijn om een gemeenschap te creëren die de ideologie van de nazi’s volgde. “Het was duidelijk raciaal gemotiveerd, want het was heel precies geregeld wie steun zou krijgen van de hulporganisatie en wie niet, namelijk alleen zogenaamde Arische gezinnen,” zei ze.

Sommige Nazi memorabilia lijken op het eerste gezicht onschuldig, zoals deze speldjes en pamfletten

De kaarten waarop de museumbezoekers hebben geschreven wat zij met de voorwerpen uit de nazitijd zouden doen – vernietigen, verkopen of conserveren? – worden in de tentoonstelling opgehangen. De daarvoor bestemde open ruimtes zijn nu al vol, aldus curator Stefan Benedikt.

Das Haus der Geschichte Österreich

Een trend is duidelijk zichtbaar: De meeste bezoekers zouden om de meest uiteenlopende redenen voor “conserveren” kiezen. Alleen al op basis hiervan, aldus Benedikt, zou men een hele dissertatie kunnen schrijven.

De tentoonstelling “Hitler afdanken: Out of the Cellar, Into the Museum” loopt tot 9 oktober in het Haus der Österreichischen Geschichte in Wenen.

How to deal with Nazi-era memorabilia?

Trading in goods associated with Nazi history is common online and at flea markets. A Vienna museum is now showing how people can address such problematic objects.

Blurred lines

So, is the sale of these relics punishable? Not fundamentally. If the objects are historic, and if identifying symbols of the National Socialists, such as swastikas and SS/SA rune characters are taped over, then the sale is generally permissible in Germany.

“If some grandmother still has an old copy of ‘Mein Kampf’ in her living room cabinet, she is not liable to prosecution. But if said grandmother is storing 20 copies of them in her basement and then posts them on eBay, that could possibly constitute conduct that could be punishable,” said Terhaag.

This is because the “dissemination, production, import and export as well as storage for the purpose of dissemination or making propaganda material publicly available on data storage media” is prohibited — but simple possession is not.

It’s different in Austria, though, where it’s not enough to simply tape over Nazi symbols. There, the symbols need to be permanently removed.

Throw it away, sell it or keep it?

But what do you do if you find an NSDAP (the Nazi party) badge in your attic? Quickly put it back in the box and not deal with it? Dispose of it, sell it or donate it to a museum?

That’s the question that the Vienna-based House of Austrian History museum is literally asking every single visitor to its current exhibition, “Disposing of Hitler: Out of the Cellar, Into the Museum.” With the purchase of the museum admission ticket, the visitor receives a piece of paper on which an object from the Nazi era is described, along with the lucid question: “Would you destroy, sell or keep this object?”

Does Nazi memorabilia belong in a museum, like here in Vienna’s House of Austrian History?

Austria and Germany have similar laws concerning the sale of Nazi memorabilia and their distribution. These objects are allowed to be exhibited in Austria only if the intention to create awareness about the Nazi regime is explicitly stated.

A visit to the new exhibition at Vienna’s House of Austrian History is therefore not a light, carefree one, in which people can just roam the halls and observe the exhibits undisturbed. Here, they are directly confronted with the past.

“We cannot make this decision for everyone, how we as a society should deal with the relics from this time [the years between 1938, Nazi Germany’s annexation of Austria, and 1945 — Editor’s note].

Everyone must make this decision for themselves. History concerns us all, especially contemporary history,” said Monika Sommer, director of the museum, who curated the exhibition together with Stefan Benedikt and Laura Langeder.

Regardless of the decision one makes, the questions remain: Does keeping such objects mean paying homage to the Nazi regime? Is throwing them away an admission of shame or repression? Does destroying them mean one is destroying evidence? Or is the time ripe to get rid of the many Nazi relics?

In a sober, matter-of-fact fashion, the House of Austrian History is exhibiting 14 tables that display Nazi memorabilia. “We don’t want these objects to be interpreted as propaganda material,” said Sommer. “We have simply placed them on the table. There are no other devices, which could evoke an aura of the objects. If I place an object on a piece of velvet, it takes on a different meaning than if I just merely place it on the table.”

On these cards, visitors are supposed to respond whether they would destroy the Nazi-related object depicted

Shame, anger or repression?

Such Nazi memorabilia are delivered to the House of Austrian History in a variety of ways. Sometimes, the objects are simply handed over quickly at the entrance area — without further details. Others are sent anonymously. Yet, one thing is certain: the museum does not purchase the objects, in order not to further fuel the market. The relics are donations, mainly from private individuals, but also from institutions.

The reasons for the donations vary. “Many of our donors want to distance themselves from these issues. It’s about wanting to unburden themselves — perhaps also shaking off their own family history,” said Sommer.

But it is also about making these objects “productive,” in other words, making them available for strengthening democratic consciousness. Furthermore, some people say they want the items removed from the market.

“We also have to deal with the fact that some people think it’s illegal to have these objects at home. They worry that they could become liable to prosecution,” said Sommer.

For example, the exhibition includes a doll carriage that a Wehrmacht soldier made with materials stolen after the invasion of France and sent to his daughters in Germany. There are many such mementos in the exhibition, but often it’s not about the objects themselves, but the stories behind them.

A Wehrmacht soldier built this doll carriage from stolen parts after the invasion of France, and sent it to his daughters

Hitler’s microphone?

Another object on display is a microphone that Hitler presumably used during his first speech in Linz following the annexation of Austria. For decades, the microphone sat in a regional studio of public broadcaster ORF, Sommer said.

“We have examined this object on the basis of historical photos. It is very likely that this microphone was actually used for the occasion. But that was not decisive for us,” said Sommer.

What was interesting, she added, was that the technical director in charge at the time had preserved this object, and it was passed on over the decades. “At some point, the microphone was removed from the inventory because it no longer met technical requirements, but it was not destroyed. Yet the donor was uncomfortable with the idea of having this object at home, and he offered it to us.”

This microphone, allegedly used by Hitler, was donated after the owner didn’t want it anymor

In addition to objects that obviously come from the period of the Nazi dictatorship, there are also those in exhibition that are not immediately recognizable as Nazi memorabilia. These include the small flower badges of the Nazi-era charity organization Winterhilfswerk, which people received back then if they donated something. “These badges seem innocent enough when you see the little rose or gentian flower symbol,” said Sommer.

In reality, she said, this system of Nazi welfare served to create a community that followed the ideology of the Nazis. “It was clearly racially motivated, because it was very precisely regulated who would receive support from the relief organization and who would not, namely only so-called Aryan families,” she said.

Some Nazi memorabilia at first appears harmless, like these pins and pamphlets

The cards on which the museum visitors have written their decisions about what they would do with the Nazi-era objects — destroy, sell or preserve them? — are hung within the exhibition. The open spaces provided for this purpose are already full, said curator Stefan Benedikt.

A trend is clearly visible: Most visitors would opt for “preservation” for a wide variety of reasons. Based on this alone, said Benedikt, one could write an entire dissertation.

The exhibition “Disposing of Hitler: Out of the Cellar, Into the Museum” runs through October 9 at Vienna’s House of Austrian History.