
Internationale Herdenking 8 mei bevrijding concentratiekamp Esterwegen door Duitse- en Nederlandse antifascisten
Ook dit jaar zijn de tienduizenden slachtoffers van de fascistische terreur in de Eemslandkampen weer herdacht in het Duitse Esterwegen, vlak over de grens. Waarschuwend voor het herlevende fascisme sprak daar op 12 mei 2018 Ewout van der Hoog, secretaris van het Comité van Waakzaamheid. Hij deed dit mede namens het Anti-Fascistisch Verzet Nederland / Bond van Antifacisten, vertegenwoordigd door zijn secretaris Hein van Kasbergen.
Vijftien Eemslandkampen – vijftien overdenkingen
1. Grafschrift
Stil rusten boven de sterren – en onder de graven. Maar van bovenaf spreken de stemmen der geesten, de stemmen der meesters: verzuim niet en blijf het goede doen! Hier krullen de boomkronen in eeuwige stilte, zij moeten de weldoeners van toen ten volle belonen. Wij dragen jullie op om hoop te hebben.
Een glanzende, positieve toekomstvisie. Past dat vandaag de dag nog? Ja. Net als in Goethes tijd. En hier staan wij.
2. Herdenken
Wij herdenken vandaag de tienduizenden slachtoffers uit de nazitijd in deze vijftien Eemslandkampen, tussen 1933 en 1945. Hier werden eerst de communisten gevangengezet, toen de sociaaldemocraten en toen de vakbondsleden. Die volgorde is niet toevallig; dat zag Martin Niemöller goed. En ten slotte de krijgsgevangenen, vooral uit de Sovjet-Unie.
Diegenen die vóór ons hun leven voltooid hebben, zo leg ik Goethe uit, spreken ons toe met de opdracht een moreel hoogstaand leven te blijven leiden. De generaties van nu die bevrijd zijn van de dictatuur, moeten zo de generatie van toen belonen voor die bevrijding.
3. Waakzaamheid
Bij ons Comité van Waakzaamheid zijn niet toevallig ook communisten aangesloten. Maar wij hebben heel veel vrienden nodig. Onze leden zijn dikwijls actief in vakbonden, in de vredesbeweging, op universiteiten en in de kerken.
Ook in de jaren dertig was er in Nederland al een Comité van Waakzaamheid. Vooral de communisten in dit Comité waren goed geïnformeerd – door KPD-leden die naar ons land waren gekomen. Samen met deze kameraden hebben wij ons georganiseerd, hebben wij gestreden – bijvoorbeeld voor de Spaanse republiek – en samengewerkt in de Internationale Rode Hulp.
4. Antifascisten
De Nederlandse AFVN/BvA werkt onder meer samen met het internationale Dachaucomité en met de Duitse VVN/BdA. Zo nodig ook in Nederland. In 2008 hebben wij ons gezamenlijk verzet tegen het eerbetoon aan – en de optredens van – Johannes Heesters, de zanger en nazivriend. Tijdens de oorlog heeft Heesters opgetreden in kamp Dauchau en zelfs voor Hitler. In 2013 hebben wij ons gezamenlijk verzet in Vorden, niet ver van onze grens. Daar wenste de burgemeester op de begraafplaats Wehrmachtsoldaten te herdenken.
Doelstellingen van de Nederlandse AFVN zijn het signaleren van neofascisme en de bestrijding hiervan; de strijd voor vrede en vriendschap tussen de volkeren; en de strijd tegen elke vorm van discriminatie.
5. Gevangenen
Juist de nazi’s discrimineerden op allerlei manieren, waarbij zij ook tussen de gediscrimineerde groepen nog een hiërarchie aanbrachten. Onder de gevangenen in Esterwegen en andere Eemslandkampen bevonden zich politiek georganiseerde tegenstanders – vastgezet en vermoord omdat ze deden, wat ze deden. Maar er waren bijvoorbeeld ook Jehovagetuigen en homoseksuelen – vastgezet en vermoord omdat ze waren, wat ze waren.
En ten slotte de militaire tegenstanders. Tussen 1939 en 1941 kwamen in de negen zuidelijke Eemslandkampen 14.000 tot 26.000 krijgsgevangen soldaten uit de Sovjet-Unie om het leven door mishandeling, ondervoeding, ziekte en koude. De SS hield in deze kampen de administratie goed bij. Maar vanaf 1941 heeft zij het aantal vermoorde Russen niet langer geadministreerd – omdat het toch maar Untermenschen waren.
6. Discriminatie
De fascisten hebben minderheden gedemoniseerd, geïsoleerd en gedood. Wij zien hier een geraffineerde strategie, waarbij zij het volk met behulp van een vijandbeeld eerst verdeelden, om het daarna onder een valse vlag weer te verenigen. Met gebruik van nationalistische en sociale demagogie – en met hun vlaggen in de kleuren wit en rood. Maar het gaat hier ondanks alles toch om oppervlakteverschijnselen. De werkelijke, materiële bron van het fascisme ligt dieper.
7. Vernietiging
Het fascisme aan de macht is de openlijke, terroristische dictatuur van de meest reactionaire, chauvinistische en imperialistische elementen van het financierskapitaal. Het fascisme stelt zich ten doel de organisaties van de arbeidersklasse te vernietigen, alle progressieve krachten te wurgen en naar buiten toe de veroveringsoorlog voor de wereldheerschappij voor te bereiden en te laten ontbranden. Om deze doelen te bereiken, bedient het fascisme zich van sociale demagogie en van terreurmethoden. Dat schrijft Dimitrov in 1935.
8. Arbeidersklasse
Georgi Dimitrov heeft gesproken, geschreven en veel gelezen – van Marx’ Analyse van de politieke economie tot Lenins Imperialisme als hoogste stadium van het kapitalisme. In diezelfde tijd werden in de Eemslandkampen en in Esterwegen niet toevallig als eersten de meest principiële tegenstanders van het fascisme gevangengezet.
Hier moesten de organisatoren van de arbeidersklasse worden vernietigd met behulp van terreurmethoden zoals slavenarbeid in het veen. Allereerst diegenen, die de politieke klassenstrijd tegen het economische kapitalisme hadden verbonden met de praktische internationale solidariteit tegen het militaristische imperialisme.
9. Samen
Wat is de betekenis van het feit dat hier in Esterwegen niet alleen communisten, maar vervolgens ook sociaaldemocraten, gelovigen en homoseksuelen en zelfs de winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede Carl von Ossietzky gevangengezet en vermoord werden?
In Esterwegen werden de tegenstanders van het kapitalisme samengebracht met de slachtoffers van discriminatie en met tegenstanders van de oorlog – wat betekent dat de strijd van de arbeidersklasse direct verbonden moet zijn met de strijd voor vrede en de strijd tegen elke vorm van discriminatie.
10. Dag van de arbeidersklasse
Een actueel voorbeeld uit Nederland. Op 1 mei dit jaar, op de Dag van de Arbeid, heeft de Nederlandse vakcentrale FNV een demonstratie georganiseerd met economische eisen – voor goed werk, een goed loon, goede pensioenen, goede zorg en goede scholen. Maar alleen goed werk is niet voldoende. Er is ook vrede nodig.
Wij voeren strijd tegen een heersende klasse die met ons belastinggeld oorlogen voert, gewone mensen vernietigt, hun grondstoffen plundert en de overlevenden uitbuit. En wij voeren strijd tegen de oorlogshitsers, en tegen hun vijandbeelden alsof alle moslims of alle Russen onze vijanden zouden zijn. Maar waarom zijn hier dan wél de oliesjeiks en de gas-oligarchen welkom met hun investeringen en niet de arme mensen die voor deze oorlogen vluchten?
11. Eisen
Daarom hebben wij op 1 mei spandoeken meegebracht met twee extra eisen: voor een wereld zonder imperialistische oorlogen en voor een wereld zonder discriminatie. Duizenden demonstrerende arbeiders hebben onze pamfletten aangepakt en onze leuzen meegeschreeuwd.
Maar met de ordedienst van de vakbond waren er discussies. Hoezo tegen oorlog? We hebben toch een leger nodig … tegen Erdogan? Openlijk tegen discriminatie? Twintig procent van onze vakbondsleden stemt bij verkiezingen extreemrechts!
Maar juist daarom moeten wij niet zwijgen en niet wegkijken. We moeten moedig en vooral bij onze collega’s in de vakbonden onze eisen inbrengen, en niet het initiatief aan extreemrechts overlaten. Daarmee belonen wij ook meteen op de beste manier de moedige weldoeners van toen, de slachtoffers van de Eemslandkampen.
12. Vluchtelingen
Ook in de jarig dertig waren er vluchtelingen – politieke, economische en gelovige vluchtelingen, en zo voort. Deze categorieën zijn niet door de vluchtelingen zelf uitgevonden, maar door de nazi’s. Want die wilden hen allen gelijkschakelen en toch nog onderscheiden, ongeveer zoals alle gevangenen in de kampen een driehoek moesten dragen op hun kleding, maar dan wel in verschillende kleuren.
In de nazitijd waren er vluchtroutes langs de Dollard. Nog maar een week geleden werden daar ter herinnering drie nieuwe borden onthuld met informatie over deze vluchtroutes – in Nieuweschans, Kanaalpolder en Petkum. Er werd daar ook gewaarschuwd voor het opkomende rechts-populisme in Duitsland, in Nederland en in de rest van Europa.
De jacht op communisten, sociaaldemocraten en vakbondsactivisten begon na de brand in de Reichstag. Alleen al in de nacht van die brand werden 10.000 leden van de arbeiderspartijen gearresteerd. Vooral de functionarissen moesten snel naar het buitenland kunnen ontkomen.
Degenen die werden vervolgd, voornamelijk uit Noord-Duitsland, kenden de weg niet en hadden hulp nodig als ze illegaal de grens wilden oversteken. De vlucht werd hoofdzakelijk georganiseerd door de Internationale Rode Hulp en de KPD van Emden, en ondersteund door vooral leden van de Nederlandse CPN. Zij deden dit met gevaar voor eigen leven.
Laten wij ons vandaag niet laten verdelen door discussies over de categorieën van betere of slechtere vluchtelingen. De goede Jezidi’s tegen de slechte gelukszoekers. Ik heb gezien hoe op 1 mei de vluchtelingen uit Syrië, Koerdistan en Afrika samen hebben deelgenomen – en hun eenheid zou ons tot voorbeeld moeten strekken. Wij hebben een en dezelfde hoofdvijand – die al deze oorlogen en de gevolgen daarvan organiseert – en precies daarom verenigen wij ons in solidariteit.
13. Voorwaarts
De burgerlijke autoriteiten in Duitsland en andere Europese staten hebben indertijd de opkomst van het fascisme niet of nauwelijks bestreden. De Nederlandse regering heeft Duitse vluchtelingen aan de grens zelfs teruggezonden omdat Hitler een bevriend staatshoofd zou zijn. In de Eemslandkampen verbleven daarna gevangenen uit vele staten, zoals verzetsstrijders uit Frankrijk, België en Nederland.
Vandaag werkt de Europese bourgeoisie van de verschillende staten meer in eenheid samen dan ooit tevoren – politiek, economisch en militair. In elke staat is er een continuüm, te beginnen bij deze bourgeoisie via de extreemrechtse populisten tot aan de neonazi’s. Tegelijkertijd verpakt zij dit met meer vaderland en nationalisme dan ooit. Dit bestrijden wij in woord en daad over alle grenzen heen. Want arbeiders hebben geen vaderland!
14. Niet vergeten
Het einde van de oorlog ligt 73 jaar achter ons.
Drie jaar geleden heb ik een maand lang in Moskou doorgebracht met mijn echtgenote, die in de Sowjet-Unie is geboren. Dat was rond djen pobedi, de 9de mei, hun dag van bevrijding en herdenking. Elke avond werd daar op het televisiescherm politieke uitleg gegeven over het fascisme en de antifascistische oorlog. 9 mei is daar een antifascistische dag met een half miljoen Russen op de Tverskaja-straat. Zij dragen boven hun hoofd honderdduizenden portretten in zwart-wit van hun gevallenen. Van de 24 miljoen slachtoffers heeft men daar niemand vergeten.
Dit ligt in het Nederlandse Ysselsteyn helaas anders. Daar legt de Duitse Bundeswehr elk jaar een krans op de Duitse militaire begraafplaats waar 24.000 Wehrmachtsoldaten en 6000 SS-soldaten liggen. Hier maakt de Bundeswehr de daders tot slachtoffers! Laat men deze oorlogsbegraafplaats teruggeven aan de natuur. Nederlandse antifascisten van de AFVN/BvA hebben dit jaar de Bundeswehr-krans dan ook weggehaald en verplaatst naar de laatste rustplaats van verzetsstrijders. Deze strijders zullen wij nooit vergeten.
15. Solidariteit, als sluitstuk
Waarheen we de blik ook keren: veen en hei slechts om ons heen. Elk genot hier te ontberen, troosteloosheid straalt van ’t veen. Wij zijn de veenbrigade en trekken met de spade in ’t veen.
Voorwaarts! En niet vergeten: de solidariteit!